Tháng 1 3, 2013
Victor Sebestyen
Phan Trinh dịch
Giới thiệu của người dịch
1.
May thay, cuộc đấu tranh cho quyền làm người tại các nước cộng sản Đông
Âu là một câu chuyện có hậu. Cách mạng Nhung 1989 diễn ra tại Tiệp
Khắc, xứ sở của Franz Kafka, cũng là một câu chuyện có hậu.
Nhưng có
hậu cho dân lại là bi kịch cho người cộng sản. Bi kịch vì đang ở chót
vót quyền lực, người cộng sản bỗng bị truất phế, trắng tay. Nếu có trí
tưởng tượng, rất có thể anh ta sẽ thấy mình giống nhân vật Gregor, trong
Hóa thân của Kafka, một buổi sáng thức dậy thấy mình hóa thành một con sâu.
Vị lãnh
đạo nhà nước cộng sản Việt Nam cũng có trí tưởng tượng như thế, gần đây
ông cũng nhắc tới sâu. Nhưng, thay vì như Gregor, thấy mình là sâu, ông lại thấy người khác là sâu. Không tự biết mình cũng là một bi kịch của người cộng sản trong Cách Mạng Nhung.
2. Sự
khác biệt lớn nhất của Cách mạng Nhung 1989 với Mùa Xuân Praha 1968,
hoặc cuộc nổi dậy của người dân Hungary năm 1956, là “Quân Đỏ” từ bên
ngoài đã không tràn vào, tấn công, chiếm đóng, đè bẹp người nổi dậy.
Hồng Quân
từ lâu cũng đã hóa thân thành “đội quân đánh thuê” trong tay Đảng Cộng
sản Liên Xô chuyên đi trấn áp dân các nước chư hầu, duy trì các chế độ
toàn trị. Các chế độ này cũng có cấu trúc giống như tòa nhà một cột, với
cái cột duy nhất là họng súng ngoại bang, súng gẫy thì sập. Đó cũng là
một bi kịch khác của người cộng sản Tiệp Khắc.
3. Bài này được dịch từ bản Anh ngữ “The Velvet Revolution”, chương thứ 47 trong cuốn Revolution 1989, the Fall of the Soviet Empire (Cách mạng 1989, Đế quốc Xô-viết sụp đổ)
của Victor Sebestyen, do Pantheon Books, New York, xuất bản năm 2009.
Các tiêu đề, cách xuống hàng và các ghi chú trong ngoặc vuông là của
người dịch.
Đầu năm
2013, xin gửi đến bạn đọc câu chuyện có hậu này như một lời chúc Tết
chân tình, nhất là đến những người đang lao tâm khổ tứ, bị sách nhiễu,
phải vào tù ra khám vì quyền làm người và vì độc lập dân tộc.
Phan Trinh
_______________
Người đặt tên
Praha, thứ sáu 17 tháng 11, năm 1989
Rita Klimova là người đặt tên “Cách mạng
Nhung”. Bà từng làm giảng viên chính trị học tại Đại học Charles cổ
kính ở thủ đô Praha, và cũng là phát ngôn viên vô cùng uyên bác của phe
đối lập, lực lượng đã truất phế quyền lực của những người cộng sản Tiệp
Khắc.
Vóc nhỏ nhắn, tóc vàng óng, Klimova nói
tiếng Anh cực chuẩn với giọng Manhattan kiểu West Side. Số là vì lúc còn
bé, bà đã từng đi học ở New York, nơi người cha, nhà văn cánh tả Batya
Bat, đến định cư sau khi đào thoát khỏi Đức Quốc xã năm 1938. Khi thế
chiến kết thúc, gia đình bà trở về Praha.
Câu chuyện của bà cũng là câu chuyện
tiêu biểu của một người bất đồng chính kiến Tiệp Khắc những năm 1980. Bà
từng là một người cộng sản thuần thành, giống như chồng bà, ông Zdenek
Mlynar, bạn học của Mikhail Gorbachev tại Đại học Quốc gia Moscow vào
thập niên 1950. Ông thăng quan tiến chức trong Đảng, bà thì thuận buồm
xuôi gió trong giới khoa bảng. Khi Mùa Xuân Praha 1968 bị đàn áp thì hai
ông bà mất việc, và mất luôn niềm tin đầy mộng mị rằng chủ nghĩa cộng
sản là hy vọng của loài người. Trong những năm khốn khó thời kỳ “bình
thường hóa” [thời đàn áp sau 1968] bà làm dịch thuật để kiếm sống, bà
cũng tham gia tích cực vào Hiến chương 77 [1977], và là bạn thân của Vaclav Havel.
Bà Klimova, vốn cực kỳ thông minh, có
lúc rất nghiêm nghị khiến người ta ngại, nhưng ở tuổi 58, bà vẫn còn rõ
nét thanh xuân và không kém phần hài hước. Như Klimova từng nói, chính
sự hài hước đã tạo nên đặc tính của Cách mạng Nhung, làm nó khác hẳn các
cuộc cách mạng khác tại Trung Âu vào mùa hè-thu 1989.
Đánh bại chủ nghĩa cộng sản là việc
nghiêm túc. Chẳng ai nghi ngờ điều này. Nhưng ở Tiệp Khắc, cách mạng
diễn ra với ngập tràn âm nhạc, sự dí dỏm, hài hước, tiếng cười, đôi khi
pha chút phi lý, diễn ra hầu như theo kịch bản của nhà biên kịch nổi
tiếng Vaclav Havel.
Ảo tưởng “vô nhiễm”
Cách mạng diễn ra cũng rất nhanh, y như
lời giáo sư Timothy Garton Ash, chuyên gia lịch sử Trung Âu nhận xét về
tốc độ sụp đổ của các chế độ cộng sản: “Ba Lan mất mười năm; Đông Đức
mất mười tuần; Tiệp Khắc mất mười ngày.”
Chưa đầy một tháng trước đó, giữa tháng
10, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Tiệp Khắc Milos Jakes còn trấn an nhóm
cộng sản chóp bu rằng “Chúng ta sẽ ổn thôi. Chừng nào kinh tế còn trụ
được, và dân chúng còn có cái để ăn.” Nói thế nhưng thực ra ông đang tự
dối mình. Giống như các đồng nghiệp tại Bá Linh hay Leipzig, khi Jakes
và cộng sự tại Lâu Đài Praha [trụ sở nhà cầm quyền] hiểu được những gì
đang đến với mình thì đã quá trễ.
Trong một tuần, từ khi Bức tường Bá Linh
sụp đổ, một không khí im lặng đáng ngại bao trùm thủ đô Tiệp Khắc. Mọi
người đã thấy hình ảnh dân Bá Linh ăn mừng, chụp từ Khải hoàn Môn
Brandenburg chỉ cách đó 200 km. Chủ nghĩa cộng sản tại Đông Đức đã sụp
đổ. Đảng Cộng sản Đông Đức đã thất bại và đang thương lượng để đầu hàng.
Tuy vậy, các đồng chí tại Praha thì vẫn
mơ mộng rằng mình sẽ có thể ở lại, bằng cách nào đó mình sẽ vô nhiễm với
“căn bệnh truyền nhiễm”, theo cách gọi của Vasil Bil’ak, người theo
phái Stalin kiểu mới trong giới lãnh đạo Tiệp Khắc. Vì vậy, họ không
chịu thương lượng với phe đối lập. Ngược lại, họ đặt lực lượng công an
chống bạo động và mật vụ StB vào tình trạng báo động toàn phần.
Một báo cáo mật viết ngay sau khi Bức
tường Bá Linh đổ, gửi Phó Bộ trưởng Bộ Nội vụ phụ trách an ninh Rudolf
Hegenbart, đã mô tả chi tiết việc các lực lượng an ninh chuẩn bị để “bảo
vệ trị an, chống lại những phần tử thù địch, phá hoại và các lực lượng
phản cách mạng” ra sao. Theo đó, việc tuần tra những khu nhạy cảm ở
trung tâm thành phố phải được tăng cường.
Một đồng chí lão thành kể rằng “Chúng
tôi sống ở một nơi khác hẳn với phần thế giới còn lại. Chúng tôi ở trong
cái cõi của riêng mình”, đồng chí này thú nhận ông chẳng thấy chuyện gì
sắp xảy ra, dù tất cả đang chuyển mình trước mắt ông.
Biểu tình và đàn áp
Sinh viên châm ngòi mọi sự.
Thông qua Đoàn Thanh niên Cộng sản (viết
tắt là SSM, Liên đoàn Thanh niên Xã hội Chủ nghĩa), giới sinh viên được
phép tổ chức một buổi diễu hành đánh dấu 50 năm cái chết của anh hùng
Jan Opletal. Thực ra, chính quyền muốn cấm cuộc diễu hành này nhưng
không tìm được lý do chính đáng.
Opletal là anh hùng của Cộng hòa Nhân
dân Tiệp Khắc. Chế độ cộng sản đã dùng tên anh trong tuyên truyền chống
phát-xít suốt 40 năm qua. Anh bị quân Đức bắn chết trong một cuộc biểu
tình chống Quốc xã chiếm đóng, ngay sau đó 1.000 sinh viên Tiệp Khắc bị
bắt vào trại tập trung và tất cả các đại học bị bãi khóa trong nhiều
tháng.
Ba tuần trước ngày diễu hành, công an và
đại diện thanh niên SSM đã đồng ý một lộ trình, họ sẽ tránh đi qua
trung tâm thành phố và sẽ kết thúc tại Nghĩa trang Quốc gia ở Vysehrad,
nơi an nghỉ của Dvorak, Smetana, những danh nhân khác và của Jan
Opletal.
Hơn 50.000 người đã tham gia diễu hành
trong trật tự. Nhưng, khẩu hiệu được hô to nhiều nhất lại là “Hãy nhớ
Mùa Xuân 68!”, “Đả đảo cộng sản!”, “40 năm là quá đủ!” và “Perestroika
ngay lập tức!”. Giữa cuộc diễu hành, một biểu ngữ lớn được bung ra, trên
ghi câu nói của Gorbachev “Không bây giờ, thì lúc nào?” Công an án binh
bất động. Họ để đoàn người tiếp tục.
Theo thỏa thuận với chính quyền, cuộc
diễu hành lẽ ra đã chấm dứt tại nghĩa trang, lúc phần lớn người tham dự
đã ra về, nhất là những bác cao niên.
5g30 chiều, cuối một ngày mùa đông giá
lạnh, một màn sương nhờ nhờ có mùi lưu huỳnh ô nhiễm bao phủ toàn Praha.
Một nhóm nòng cốt khoảng 3.000 người, toàn bộ là sinh viên và công nhân
trẻ, ở lại nghĩa trang, họ đứng loanh quanh trong cơn lạnh, không làm
gì đáng kể.
6g30 tối, vài người trong số hô to:
“Tiến về Quảng trường Wenceslas!” Thế là họ quay lại, tiến về trung tâm
Praha. Đoàn người băng qua Nhà hát Quốc gia Tiệp Khắc trên Đường
Narodni. Ở đây họ đã đối đầu với lực lượng công an chống bạo động đầu
đội mũ sắt, tay mang khiên nhựa cứng. Bên cạnh đó là các đội chống khủng
bố đội mũ nồi đỏ, tay huơ gậy to.
Sinh viên đồng loạt ngồi xuống giữa
đường, và bắt đầu hát. Họ hát quốc ca, những khúc hát ngắn, những bài
hit của nhóm Beatles, họ hát bài “Chúng ta sẽ vượt qua!” [We Shall Overcome, bài hát đấu tranh nổi tiếng của phong trào dân quyền Mỹ thập niên 1960].
Pavlina Rousova, sinh viên kinh tế Đại
học Charles kể lại: “Chúng tôi hô to: ‘Sinh viên không có vũ khí!’ Chúng
tôi chỉ có nến và hoa để tặng công an. Còn họ thì dùng loa quát tháo:
‘Yêu cầu giải tán, về nhà!’, nhưng họ lại chặn đường về của chúng tôi!”
Thật vậy, một đơn vị công an chống bạo
động khác di chuyển đến phía sau đoàn biểu tình. Chặn trước, chặn sau,
đoàn biểu tình kẹt ở giữa, không thể di chuyển.
Họ tiếp tục ngồi giữa cái lạnh cắt da.
Họ co mình trong áo khoác, hoặc ôm lấy nhau cho bớt lạnh và bớt sợ. Họ
chờ đợi, họ hát. Trong hai tiếng đồng hồ, họ nhìn chằm chằm vào những
đội chống bạo động nấp sau những tấm khiên che.
Thỉnh thoảng một vài sinh viên đứng dậy
yêu cầu công an cho họ rời đám đông ra về, nhưng công an phớt lờ yêu cầu
của họ. Hiện trường lúc này trông như một cái bẫy.
Vừa sau 9g tối, một chiếc xe thùng của
đội chống bạo động xuất hiện phía sau hàng công an dày đặc. Chiếc xe cố
tình húc vào đám đông, gây hoảng loạn. Công an tấn công sinh viên, dùng
gậy đánh tới tấp trong khi họ chạy tán loạn.
Sinh viên Dasa Antelova, chạy nấp trong
một đường hẻm, sau đó thoát được, kể lại rằng: “Máu chảy khắp nơi. Tôi
có nghe cả tiếng xương gẫy. Họ nhắm vào người đứng hàng đầu đoàn biểu
tình. Họ đánh người không thương tiếc. Họ không cho ai đi đâu hết. Họ
mang xe buýt đến bắt hết!”
Chính quyền cũng chẳng buồn che giấu sự đàn áp thô bạo.
Edward Lucas, một nhà ngoại giao Anh,
người vừa chứng kiến cảnh công an tấn công sinh viên, đã bị hai nhân
viên an ninh áp sát dẫn đi. Khi đang bị dẫn đi thì một nhân viên mật vụ
StB mặc thường phục đến đánh mạnh, khiến ông ngã xuống đất bất tỉnh.
Philip Bye, một nhà quay phim phóng sự của hãng Tin tức Truyền hình Độc lập, cũng bị đánh tơi tả.
Khoảng 9g45 tối, bạo động chấm dứt, đột
ngột như lúc bắt đầu. Những bạn trẻ bị thương hoặc đổ máu gượng đứng dậy
loạng choạng tìm đường về nhà hoặc đến bệnh viện cấp cứu.
561 người bị thương. Khoảng 120 người bị hốt lên các xe thùng mang đi. Trong xe, họ lại tiếp tục bị đánh.
Một thanh niên nằm bất động trên mặt
đường trải đá Đường Narodni. Người ta phủ lên anh một chiếc chăn và sau
đó xe cứu thương đến mang anh đi.
Quần chúng giận dữ
Đó là lúc cuộc cách mạng tại Tiệp Khắc
bước vào giai đoạn mập mờ, nhập nhằng, thêm chút xuẩn động, có không khí
như trong tiểu thuyết Kafka và chuyện anh lính Svejk [của Jaroslav
Hasek], pha chất trinh thám kiểu John Le Carre.
Tin đồn thường lan nhanh tại thủ đô các
nước cộng sản. Quần chúng tin vào tin đồn hơn là tin tức do truyền thông
nhà nước rêu rao. Lần này cũng thế.
Chỉ trong vài tiếng, thiên hạ kháo nhau
rằng thi thể nằm lại trên Đường Narodni là sinh viên chuyên toán Martin
Smid. Tin đồn chủ yếu xuất phát từ ông Peter Uhl, nhà trí thức phản
kháng thuộc nhóm Hiến chương 77, người vẫn cung cấp thông tin của phe
đối lập cho báo chí phương Tây mỗi ngày.
Một cô gái tự xưng là Drahomira Drazska
và cũng xưng là bạn cũ của Martin Smid cho Uhl biết tin về cái chết kia.
Uhl lập tức báo cho Đài Phát thanh Châu Âu Tự do, Đài BBC và Đài Tiếng
nói Hoa Kỳ. Những đài này tường thuật về cái chết của Smid như một sự
kiện xác thực.
Dư luận giận dữ nổ ra trên toàn Tiệp
Khắc. Chế độ chối rằng không có ai chết trong vụ bạo loạn, và ngày hôm
sau trình làng hai người có tên là Martin Smid, cả hai đều sống nhăn.
Một trong hai có mặt tại cuộc biểu tình, xuất hiện trên Đài Truyền hình
toàn quốc cho thấy mình bình an vô sự. Nhưng, chiêu này cũng chẳng tác
dụng gì. Chẳng ai tin những gì cộng sản nói.
Cuối tuần đó, những cuộc biểu tình khổng
lồ tự phát đã diễn ra tại Praha với quy mô chưa từng có. Một cổng vòm
trên Đường Narodni nơi nhiều thanh niên bị công an đánh không thương
tiếc đã trở thành điểm tưởng niệm, thu hút hàng ngàn người ghé thăm. Có
người vẽ một cây thập giá trên tường bên cạnh và nhiều người đi ngang đã
thắp nến cầu nguyện tại chỗ.
Sinh viên Dasa Antelova kể: “Tin về cái
chết đã thay đổi mọi sự, không chỉ với chúng tôi, mà với cả thế hệ cha
mẹ chúng tôi nữa. Cha mẹ chúng tôi đã câm nín từ năm 1968, vì sợ bị đàn
áp. Nhưng giờ đây, họ cũng phát rồ lên chẳng khác gì giới trẻ. Các mẹ,
cả các bà cụ nữa, đều theo sinh viên và công nhân xuống đường. Có thể
nói là vui và rất phấn khích, nhưng ai nấy cũng rất quyết tâm.”
Chính quyền không nghĩ ra được cách phản ứng nào khác, ngoài việc cho bắt giam Peter Uhl vì tội phao tin đồn nhảm.
Âm mưu ly kỳ
Chế độ chia rẽ sâu sắc. Câu chuyện về
Martin Smid là bằng chứng. Chiến dịch “thanh kiếm và lá chắn” của Đảng
trở thành gậy ông đập lưng ông.
Thường thì thuyết âm mưu các kiểu dễ bị
bác bỏ, ngay cả tại Trung Âu dưới thời cộng sản, nơi có đầy dẫy các giả
thuyết về mưu mô loại này. Nhưng đôi khi cũng có những âm mưu thật đàng
sau các giả thuyết kia. Và đây là một vụ tiêu biểu.
Thực ra thì chính cơ quan mật vụ Tiệp
Khắc StB đã ngụy tạo ra “cái chết” của Martin Smid nhằm khích động sự
giận dữ của quần chúng để từ đó loại bỏ Tổng Bí thư Jakes, cùng với Bí
thư Thành ủy Praha, Miroslav Stepan, cũng như các nhân vật bảo thủ cứng
rắn khác và thay bằng những nhân vật cải cách theo kiểu Gorbachev.
Nghe thì có vẻ ly kỳ, nhưng đây không
phải là kịch bản một phim trinh thám, mà là một âm mưu có thật với chứng
cớ chính xác, được tiết lộ qua một cuộc điều tra do nhà nước hậu cộng
sản tiến hành.
Kế hoạch này là chiêu thức của tướng
Alois Lorenc, trùm mật vụ StB, và một nhóm nhỏ các thành phần cấp tiến
trong Đảng. Sau khi quan sát các diễn biến vừa xảy ra tại Ba Lan và
Hungary, họ cho rằng cách duy nhất để khống chế phe đối lập là tìm cách
thương lượng ở vị trí kẻ mạnh, vào lúc phe đối lập chia rẽ.
Cùng lúc, có một kế hoạch quan trọng
khác, mang mật danh “Wedge”, là xâm nhập phe đối lập và tìm ra nhân vật
sẵn lòng thỏa hiệp với phe cộng sản cấp tiến.
Toàn bộ kế hoạch quả là loằng ngoằng,
dựa trên phán đoán sai, và hoàn toàn không nắm bắt được bản chất cũng
như tính cách của phe đối lập Tiệp Khắc. Tuy nhiên, đó là một kế hoạch
táo bạo.
Kế hoạch hành động chi tiết được vạch ra
khi StB biết sẽ có cuộc diễu hành lớn của sinh viên nhân ngày tưởng
niệm Opletal. Nhân vật trung tâm trong màn kịch này là trung sĩ Ludvik
Zifcak, một nhân viên StB trẻ, theo lệnh, anh đột nhập vào hàng ngũ sinh
viên chống đối ngầm. Với bài bản đúng kiểu “xách động”, anh là một
trong những lãnh tụ sinh viên trong cuộc diễu hành tiến về Nghĩa trang
Quốc gia. Và khi cuộc diễu hành kết thúc chiều hôm đó, thì anh là một
trong những người mạnh miệng hô to “Tiến về Quảng trường Wenceslas”. Anh
biết sẽ có một cái bẫy cài sẵn chờ sinh viên đến. Khi bạo động diễn ra
anh tìm cách tránh đòn, rồi giả vờ nằm chết trên đường.
Cô gái tên Drahomira Drazska, người sau
này cũng lặn mất tăm, là một mật vụ khác. Cô nhận lệnh đưa tin cho Uhl
rằng một sinh viên đã chết.
Liên Xô biết được đến đâu về âm mưu này,
hoặc nhân vật Liên Xô nào thực sự biết chuyện? Đến nay, đây vẫn còn là
dấu hỏi. Vào lúc công an đang đánh đập sinh viên biểu tình tại trung tâm
Praha thì trùm StB, tướng Lorenc, đang ăn tối với trùm mật vụ KGB chi
nhánh Tiệp Khắc, tướng Gennady Teslenko, và nhân vật số hai của KGB,
tướng Viktor Grushko, người vừa đến Praha mấy ngày trước đó.
Lát sau, họ cùng nhau đến tổng hành dinh
StB, một tòa nhà kiếng và bê tông xám u ám trên Đường Bartolomejska,
không xa Quảng trường Wenceslas. Nhưng ông trùm StB Lorenc vẫn tiếp
khách KGB như bình thường. Điều đó cho thấy Liên Xô không can thiệp trực
tiếp vào kế hoạch này. Âm mưu dạng này cũng không phải là loại hành
động mà những người thân cận với Gorbachev lúc đó đề bạt, vì rủi ro thì
quá cao còn mục tiêu thì lờ mờ.
Những kẻ chủ mưu cũng chọn được ứng viên
cho vị trí lãnh đạo, đó là ông Zdenek Mlynar [chồng bà Rita Klimova,
nói đến ở đầu chương], người mà họ nghĩ sẽ tiến hành các cuộc cải cách
kiểu Mùa Xuân Praha và họ sẽ ủng hộ ông. Nhưng ông Mlynar không còn là
người cộng sản từ lâu, ông từng sống nhiều năm lưu vong khá thoải mái
tại Vienna, Áo, và cũng chẳng muốn dính líu gì đến âm mưu này.
Thật hiếm có âm mưu nào mà lại phức tạp đến thế, tính toán sai đến thế, và thất bại thảm hại đến thế.
Người Tiệp Khắc không nổi dậy để đạp đổ
những quá quắt của đường lối Stalin kiểu mới. Mà họ nổi dậy để thoát ách
cộng sản, và đặc biệt thoát ách thống trị của người Nga.
Như trung sĩ “xác chết” Zifcak nói, anh
và những kẻ tham gia âm mưu kia chỉ muốn cứu vãn chủ nghĩa cộng sản.
Nhưng, thay vì cứu vãn, họ đã góp phần làm nó kết liễu nhanh hơn.
Cách mạng từ nhà hát
Trong khi cuộc cách mạng tưởng tượng
đang diễn ra trong đầu các ông trùm mật vụ, thì cuộc cách mạng thật lại
diễn ra trên đường phố Praha và trong một nhà hát hình hộp gần Quảng
trường Wenceslas, có tên là “Đèn Thần”.
Khi xảy ra vụ sinh viên biểu tình bị
đánh thì Vaclav Havel đang ở miền quê Bohemia. Ông trở về Praha vào chủ
nhật 19 tháng 11. Ông hiểu rằng khi Bức tường Bá Linh sụp đổ thì chế độ
cộng sản Tiệp Khắc cũng sắp đến ngày tàn, nhưng không biết ngày tàn đó
sẽ đến vào lúc nào và đến ra sao. Nhưng rõ ràng, nó cần một cú hích.
Khi ông trở về thành phố, thì một nhóm
bạn gồm các nhà bất đồng, các nhà hoạt động đối lập đã tụ tập sẵn tại
căn hộ chật nhưng lịch lãm của ông nằm bên bờ sông, nhìn ra thấy được
Lâu Đài, đầu não quyền lực của chế độ.
Các bạn muốn ông đứng ra lãnh đạo cuộc
đấu tranh. Và từ phút đó, ông giữ vai trò chủ chốt của cuộc Cách Mạng
Nhung. Ông không còn là một trí thức hay e thẹn và đầy hoài nghi nữa,
mà trở thành một người có quyền lực, mạnh mẽ và quyết đoán. Có thể nói
ông là một chiến thuật gia chính trị đáng gờm.
Vào lúc đó, với phần lớn dân chúng Tiệp
Khắc, Havel vẫn còn là một cái tên xa lạ. Theo lời tiểu thuyết gia Tiệp
Khắc Ivan Klima, người biết Havel trong nhiều năm và không phải lúc nào
cũng đồng ý với ông thì “Havel chưa được nhiều người biết đến, hoặc
người ta chỉ nghe nói ông là con một nhà tư bản giàu có, cũng đã từng
vào tù ra khám. Nhưng lúc ấy, khí thế cách mạng bao trùm cả nước đã
khiến quần chúng thay đổi thái độ… Trong không khí hừng hực lúc đó, một
cá nhân bỗng trở thành biểu tượng cho cảm xúc của quần chúng và đại diện
được cho sự phấn khích của đám đông… Chỉ trong vài ngày, Havel đã trở
thành biểu tượng của cách mạng, người sẽ dẫn dắt xã hội ra khỏi khủng
hoảng.”
Ưu tiên lớn nhất lúc bấy giờ, theo lời
Havel kể với cộng sự, là hình thành một nhóm thống nhất, một tiếng nói
có thể đại diện cho phe đối lập, để khi thời cơ đến, có thể thương lượng
với chế độ về bàn giao quyền lực trong ôn hòa.
Havel nhấn mạnh, việc đầu tiên là phải
hợp sức hủy bỏ chế độ toàn trị. Nếu có bất đồng thì bất đồng sau này
trong quá trình xây dựng nền dân chủ.
Havel gọi cho Rita Klimova mời bà làm
thông dịch viên cho ông trong một cuộc họp báo với các phóng viên nước
ngoài. Đó là một bước khôn ngoan. Havel nói tiếng Anh tốt, nhưng với
giọng Tiệp khá nặng, và ông tin rằng bà Klimova, với tiếng Anh giọng New
York pha Trung Âu cộng thêm sự hóm hỉnh của bà sẽ chinh phục được các
phóng viên phương Tây. Và ông đã không sai.
Ông tuyên bố: “Những lý tưởng mà chúng
tôi đã lao tâm khổ tứ trong nhiều năm để theo đuổi, và vì đó mà chúng
tôi vào tù ra khám, bắt đầu trở thành hiện thực và thể hiện được khát
khao chung của người dân.” Cuối cùng thì người Tiệp Khắc cũng đã bắt đầu
thức dậy, thoát khỏi trạng thái trì trệ lâu nay.
Diễn đàn Dân sự
Đầu tiên, họ cần một tổng hành dinh. Hôm
trước, các diễn viên kịch tại nhà hát đã tuyên bố đình công cùng sinh
viên học sinh. Vì vậy, nhà biên kịch của chúng ta đã có thể “đạo diễn”
cuộc đấu tranh của ông từ trong lòng một nhà hát. 10 giờ đêm hôm đó, ông
vào ở hẳn trong nhà hát Đèn Thần.
Các suất diễn cho vở kịch kinh điển thể loại biểu hiện The Minotaur của Friedrich Dürrenmatt được hoãn lại trong khi dân Tiệp Khắc xuống đường lật đổ chính quyền.
Đến nửa đêm, mọi người đồng ý với tên gọi mới, Civic Forum, Diễn đàn Dân sự, và đưa ra loạt tuyên bố và yêu cầu đầu tiên.
Diễn đàn Dân sự công bố mình là “người
phát ngôn đại diện cho quần chúng Tiệp Khắc vừa trải qua chấn động sâu
sắc vì vụ giết hại dã man sinh viên biểu tình ôn hòa.” Thoạt đầu, họ có
bốn yêu cầu:
- Yêu cầu các lãnh đạo cộng sản chịu
trách nhiệm đè bẹp Mùa Xuân Praha và đàn áp thời kỳ “bình thường hóa”
phải từ chức ngay lập tức, trong số có cựu Tổng Bí thư Gustav Husak, và
Tổng Bí thư đương nhiệm Milos Jakes.
- Yêu cầu các Bí thư Thành ủy Praha,
Miroslav Stepan, các quan chức chỉ đạo cuộc tấn công vào sinh viên hai
ngày trước đó phải từ chức.
- Yêu cầu mở một cuộc điều tra chính thức và độc lập về các cuộc biểu tình ngày 17 tháng 11.
- Yêu cầu thả ngay tất cả các tù nhân chính trị.
Ngay sau khi đưa ra yêu cầu, Havel nói
nửa đùa nửa thật rằng đây là lúc Nga sẽ xua quân qua Tiệp lần nữa, chỉ
khác là, vẫn theo lời Havel, lần này thì Điện Kremlin sẽ đứng về phía
ông nhiều hơn là sát cánh với chế độ cầm quyền.
Biểu tình sau giờ làm việc
Sáu ngày sau đó, tối nào cũng vậy, những
cuộc biểu tình khổng lồ đã tràn ngập Quảng trường Wenceslas. Hầu hết
mọi người sau giờ làm việc là ra biểu tình.
Cũng giống như những gì diễn ra tại Đông
Đức, cuộc cách mạng diễn ra trong trật tự và rất lịch sự. Khi các cầu
thủ bóng đá chuyên nghiệp đình công để biểu tình thì họ lại sắp xếp thi
đấu thêm 90 phút vào chiều chủ nhật, để người hâm mộ không mất trận đấu
nào.
Nhạc sĩ Ondrej Soukup nhận xét: “Mỗi
ngày trôi qua là một ngày dân chúng cảm thấy mình mạnh mẽ hơn, và đứng
thẳng lưng hơn. Tôi có cảm tưởng như tảng đá nặng đè trong lòng suốt 20
năm vừa qua giờ đã được gỡ bỏ. Người Tiệp chúng tôi thấy mình đường
hoàng hơn. Chúng tôi đã quá hèn mọn. Nhưng giờ chúng tôi bắt đầu cảm
thấy tự hào. Quả là một cảm giác phi thường.”
Công an không động tịnh gì khi đám đông
biểu tình mỗi lúc một đông. Vào ngày thứ hai 20 tháng 11, có đến 300.000
người biểu tình, dù trời lạnh như cắt. Thỉnh thoảng tuyết rơi, nhưng
tuyết cũng chẳng thể làm nguội bầu máu nóng và lòng khấp khởi hưng phấn
của mọi người. Người ta không còn nghi ngại nhau, ngược lại, đó là lần
đầu tiên trong hai thập niên họ có kể cho nhau nghe với sự tin cậy về
những hy vọng và ước mơ của mình.
Một số diễn văn được đọc lên. Nhưng
nhiều hơn nữa là âm nhạc. Ban nhạc rock do nghệ sĩ rất nổi tiếng của
Tiệp Khắc, Michale Kocab, một người bạn của Havel, mang cả hệ thống âm
thanh đến biểu diễn.
Khi nhạc dứt thì âm thanh nghe được rôm
rả nhất chính là tiếng lắc chìa khóa của hàng trăm ngàn người, tiếng lắc
leng leng dội quanh quảng trường và lan ra cả trung tâm Praha. Tiếng
lắc chìa khóa gửi đến các ông trùm cộng sản thông điệp rằng “Đến giờ
rồi! Đi thôi các ông ơi!”
Những cuộc biểu tình khổng lồ tương tự
cũng diễn ra tại các thành phố và thị trấn khác trên cả nước, kể cả
những nơi như Brno và Ostrava, nơi không hề có hoạt động đối lập chính
trị nào trong suốt 20 năm trước đó.
Tại Bratislava, Ủy ban Bảo vệ Người bị
Ngược đãi, viết tắt là VONS, tổ chức kết nghĩa của Hiến chương 77, được
thành lập từ cuối thập niên 1970 nhưng chỉ có một ít thành viên, nay trở
thành chi nhánh trung tâm của Hiến chương 77 tại Slovakia, nơi
Alexander Dubcek xuất hiện trở lại như một nhân vật chính trị. Khi ông
lên tiếng ủng hộ các cuộc biểu tình tại Quảng trường Wenceslas, hầu như
cả thành phố đều hoan hô ông vang dội.
Mùi cách mạng và đồng thuận
Bên trong nhà hát Đèn Thần lúc đó lúc
nào cũng vang lên âm thanh rì rào của những hoạt động náo nhiệt. Đám
đông trong nhà hát cũng thật đa dạng. Như giáo sư Timothy Garton Ash,
người có mặt nhiều giờ để tiếp cận, trò chuyện với nhiều người tại chỗ
kể lại thì “căn phòng đầy mùi khói thuốc, mùi mồ hôi, mùi áo choàng ẩm
và mùi cách mạng!”
Havel đã khéo léo đưa được những con
người thuộc nhiều thành phần có quan điểm hoàn toàn đối nghịch ngồi lại
với nhau với một mục đích duy nhất: Loại bỏ chủ nghĩa toàn trị. Có những
người theo chủ nghĩa Trosky, có người cộng sản cấp tiến, có các nhà bảo
vệ môi trường, bảo vệ nữ quyền, các nhà hoạt động Công giáo cánh hữu,
các mục sư Calvin, và các nghệ sĩ nhạc rock với ước muốn đơn giản là
được tự do sáng tác thứ nhạc mình thích.
Người thì mặc quần jeans, người thì mặc
đồng phục công nhân, cứ thế họ đến Đèn Thần một lúc vào giờ ăn trưa hoặc
cuối giờ chiều, trước khi trở lại với công việc kiếm sống của mình.
Cũng nên nhắc lại là rất nhiều người
trong số này, vào thời kỳ Mùa Xuân Praha 1968 họ từng là luật sư, là nhà
văn có tác phẩm được in, là đảng viên cộng sản, hoặc là giáo sư, giới
khoa bảng. Họ bị sa thải khi Mùa Xuân Praha bị đàn áp. Giờ đây, họ hoạt
động chính trị bán thời gian trong khi vẫn là công nhân, là thợ điện, là
nhân viên văn phòng toàn thời gian.
Một trong những nhân vật hàng đầu của
Diễn đàn Dân sự là ông Jiri Dienstbier, một người luôn tươm tất và có
khả năng sáng tạo đến bất ngờ. Ông từng là một trong những phóng viên
nổi tiếng nhất của Tiệp Khắc, một thông tin viên năng nổ cho hãng tin
nước ngoài, cho đến khi ông bị sa thải vào mùa thu 1968. Từ đó, ông làm
bảo vệ. Giờ đây, nhiều khi đang họp dở dang ở Đèn Thần ông lại phải đi,
vì đã đến giờ đốt lò ở tòa nhà ông làm bảo vệ.
Miệng mạnh, chân chùn
Trước sự kiện đang diễn ra, những người cộng sản Tiệp Khắc chia rẽ trầm trọng.
Tổng Bí thư Jakes, Bí thư thành ủy
Stepan và những người Stalin cựu trào như Jan Fojtik thì muốn tiếp tục
đàn áp thẳng tay bằng công an mật vụ.
Họ định áp đặt thiết quân luật vào sáng
19 tháng 11. Ban đầu, Bộ trưởng Quốc phòng Jaroslav Vaclavik còn đề nghị
dùng “biện pháp quân sự”, điều xe tăng vào những điểm trọng yếu quanh
thủ đô, đặt không quân Tiệp trong tình trạng báo động sẵn sàng tác
chiến.
Nhưng những biện pháp vừa kể không còn
thực tế nữa vào giai đoạn này. Và đã không hề có bất cứ binh sĩ nào được
lệnh rời căn cứ trong suốt thời gian diễn ra Cách Mạng Nhung.
Tổng Bí thư Jakes triệu tập một loạt các
phiên họp với phe cứng rắn. Họ đưa ra những đe dọa nghe rợn tóc gáy
nhưng chẳng được ai thi hành. Jakes tuyên bố: “Phải lấy sức chọi sức!
Chúng ta không thể ngồi yên giương mắt nhìn hành vi của các nhóm hoạt
động ngoài vòng pháp luật và bị nước ngoài giật dây. Những âm mưu khích
động các thành phần thanh niên Tiệp có thể đưa xã hội vào vòng khủng
hoảng với hậu quả khó lường!”
Một người Stalin cựu trào sau này kể lại
rằng: “Chúng tôi theo dõi những gì vừa xảy ra tại Bá Linh. Giới lãnh
đạo Bá Linh ngồi yên không làm gì cả, và ai cũng biết hậu quả ra sao. Vì
vậy, một số chúng tôi quyết tâm phải làm gì đó, bằng được.” Quyết thì
quyết, cái khó là Đảng Cộng sản Tiệp Khắc lúc này đang tan rã.
Không phải trẻ con
Sáng thứ tư, ngày 22 tháng 11, Tổng Bí
thư Jakes quyết định điều động một lực lượng có tên là “Dân Quân” đến
dẹp biểu tình. Đây là quân đội riêng của Đảng, hoạt động bán thời gian,
gồm 20.000 quân, được tuyển chọn từ những thành phần tuyệt đối trung
thành, phần lớn là công nhân nhà máy, được trả lương ngoài giờ hậu hĩnh
để tham gia các hoạt động tự nguyện vào cuối tuần và vài buổi tối mỗi
tháng.
Lực lượng này không là một phần chính
thức của quân đội hay của hệ thống an ninh quốc gia, nhưng họ được cho
là sẵn sàng đứng ra bảo vệ những người cộng sản, như một chỗ dựa cuối
cùng. Nhưng, lúc này, cả lực lượng dân quân cũng từ chối cứu Đảng.
Bí thư Thành ủy Stepan cố gắng vận động
công nhân và dân quân tại một nhà máy thép lớn ở ngoại ô Praha đến dẹp
sinh viên biểu tình. Stepan tuyên bố: “Chúng ta không muốn bị một đám
trẻ con chỉ đạo.” Nhưng thay vì đồng tình, đám đông đã la lối đáp lại:
“Chúng tôi cũng không phải trẻ con!”
Diễn đàn Dân sự kêu gọi một cuộc tổng
đình công ngày thứ hai 27 tháng 11, nhưng theo đúng kiểu của người Tiệp,
chỉ trong hai tiếng đồng hồ mà thôi. Từ giữa trưa đến 2 giờ chiều.
Cuộc tổng đình công được dùng như một
biểu thị để thăm dò sức mạnh quần chúng. Khi có dấu hiệu cho thấy hầu
như tất cả mọi công nhân Tiệp đều đồng ý tham gia đình công, thì ý chí
của phe bảo thủ già nua trong Đảng tan thành mây khói.
Phó Thủ tướng Marian Calfa ngồi nghe ý
kiến của phe cứng rắn, sửng sốt vì họ không còn thực dụng như trước,
không còn có phản ứng như thường thấy, và vì họ không dám quyết định.
Ông than vãn: “Toàn bộ guồng máy công an và an ninh nằm trong tay chúng
tôi. Vậy mà không ai có đủ dũng cảm, đủ nhạy bén, đủ bản lĩnh, nói chung
là đủ những gì cần thiết để dùng vũ lực hoặc thuyết phục người khác
rằng dùng vũ lực là cần thiết.”
Không nơi nương tựa
Tổng Bí thư Jakes được một quan chức cao
cấp từ Điện Kremlin nói thẳng thừng rằng ông không thể chờ mong gì ở
các lực lượng vũ trang Xô-viết, cũng không có bất cứ hỗ trợ chính trị
nào để Jakes tiếp tục nắm quyền.
Gorbachev đã cử Valeri Musatov, một nhân
vật có ảnh hưởng lớn trong vai trò Trưởng ban Quốc tế Đảng Cộng sản
Liên Xô, đến Praha để quan sát tình hình.
Điện Kremlin muốn có thông tin chính
xác, vì theo lời Musatov thì vị đại sứ Xô-viết tại Praha, ông Viktor
Lomakin, là người cực kỳ bảo thủ, ông ta không có bất cứ quan hệ nào
ngay cả với những người cộng sản cải cách, huống hồ là với phe đối lập.
Phái viên Musatov nói: “Ông đại sứ chỉ chăm chăm nói chuyện với cái được
gọi là ‘nguồn thông tin sạch’, vốn chẳng có giá trị nào trong tình hình
lúc đó.”
Không chỉ thế, Musatov còn làm một việc
chưa từng có trong tư thế là một quan chức Xô-viết cao cấp, đó là ông
đến họp với Diễn đàn Dân sự tại nhà hát Đèn Thần. Đó là một cú đánh trời
giáng dành cho Đảng Cộng sản Tiệp Khắc và cho cá nhân Jakes.
Quân đội, cúm cách mạng và đài truyền hình
Trên thực tế, có thể nói phe cứng rắn đã
giương cờ trắng đầu hàng vào tối ngày 22 tháng 11, khi Bộ trưởng Quốc
phòng Vaclavik tuyên bố trên truyền hình rằng “Quân đội sẽ không chống
lại nhân dân. Chúng tôi sẽ không can thiệp.”
Lý do thật rõ ràng: binh sĩ sẽ không tuân lệnh cấp trên nếu được lệnh bắn vào người dân tay không.
Qua từng đêm, các cuộc biểu tình lại
càng lớn mạnh. Quần chúng lúc này đi biểu tình vừa như đi giải trí, vừa
như đi vì khí thế chính trị dâng trào, dù nhiệt độ tại Praha xuống rất
thấp dưới không độ vào ban đêm, và một dịch cúm khó chịu, mà người dân
gọi vui là “cúm cách mạng”, đang quấy nhiễu người dân thành phố.
Trong lúc Đảng mất dần khả năng kiểm
soát thì đài truyền hình nhà nước lại càng táo bạo hơn. Lần đầu tiên đài
cho truyền hình trực tiếp cuộc biểu tình đêm thứ tư, dù rằng phút cởi
mở ấy rất ngắn ngủi. Ngay sáng hôm sau, công an đột nhập vào đài, sa
thải ban giám đốc cấp cao và đặt một tay chân của Jakes, là Phó Thủ
tướng Matek Lucan, làm tổng giám đốc. Nhưng nhân viên trong đài vẫn đòi
hỏi phải tiếp tục truyền hình trực tiếp biểu tình.
Một thứ bán-kiểm-duyệt quái lạ được các
bên đồng ý như sau: Cuộc biểu tình sẽ được truyền hình trực tiếp, nhưng
chỉ trong một lúc, sau đó màn hình sẽ tắt để nhạc nhảy vui nhộn nổi lên,
trước khi đài tiếp tục truyền hình trực tiếp biểu tình.
Thực ra kiểm duyệt kiểu đó cũng chẳng có
tác dụng. Vì như đã diễn ra tại Đông Đức, hầu hết người dân Tiệp có thể
bắt sóng các chương trình nước ngoài, và dù không hiểu tiếng nước ngoài
bao nhiêu, họ vẫn biết những gì đang xảy ra.
Xúc động và lạc điệu
Cuộc biểu tình xúc động nhất diễn ra vào thứ sáu, một tuần sau vụ sinh viên bị đánh đập.
Đám đông ước tính lên đến nửa triệu
người. Bất ngờ, không báo trước, một người lưng hơi khom, nhưng nhìn
thân thiện như một người ông đáng kính, với khuôn mặt đường hoàng, sáng
bừng, vẫn còn đẹp so với tuổi 68, xuất hiện tại ban-công nhìn ra quảng
trường.
Thoạt đầu, ít người nhận ra ông là ai.
Rồi họ biết đó chính là Alexander Dubcek [vị Tổng Bí thư khơi mào cho
Mùa Xuân Praha 1968, sau đó bị cộng sản thanh trừng] ông vừa từ
Bratislava đến Praha buổi sáng hôm đó.
Thế là đám đông gào thét vỡ òa: “Dubcek na hrad, Dubcek na hrad” (“Dubcek về Lâu Đài” có nghĩa là “Chọn Dubcek làm Tổng thống”).
Đó là lúc người hùng của Mùa Xuân Praha
tận hưởng giây phút được khẳng định mình, được quần chúng vinh danh. Ông
quay sang ôm một người khác cũng có mặt tại ban-công và cũng được quần
chúng hò reo chào đón, Vaclav Havel.
Có thể nói đó là một đêm say mê và đầy
kịch tính. Dubcek nói năng cứ như hai thập niên qua chưa hề tồn tại, về
chủ nghĩa xã hội với khuôn mặt người. Ông nói: “20 năm trước, chúng ta
tìm cách cải thiện chủ nghĩa xã hội, làm cho nó tốt đẹp hơn. Trong những
ngày tháng đó, quân đội và công an đứng về phía nhân dân, và tôi tin
chắc hôm nay điều đó sẽ xảy ra lần nữa.” Quần chúng vỗ tay đáng kể nhưng
không sôi nổi như lúc ông xuất hiện.
Nhạc sĩ Ondrej Soukup kể rằng: “Chúng
tôi không nghĩ ông ấy vẫn còn là cộng sản. Cũng không thất vọng lắm đâu,
dù sao ông cũng là người hùng vì dám đứng lên chống lại ách thống trị
của người Nga. Nhưng vào thời điểm này, chúng tôi không tin cộng sản
nữa, không muốn nghe ai rêu rao là nếu gặp điều kiện thuận tiện, chủ
nghĩa cộng sản sẽ vĩ đại ra sao nữa.” Nhưng đó lại là những gì Dubcek
nói trong đêm đó.
Khoảng một giờ sau khi xuất hiện trước công chúng, Dubcek và Havel cùng có mặt trong cuộc họp báo tại nhà hát Đèn Thần.
Một quan sát viên nhận xét rằng vị cựu
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Tiệp Khắc như vừa bước ra từ một bức ảnh trắng
đen cũ kỹ, nói năng những điều cũ kỹ. Ông cứ nói về “khả năng có thể
sửa đổi của chủ nghĩa xã hội nếu chúng ta biết tránh xa những sai lầm
của nó!”
Havel có vẻ không thoải mái, các nhân
vật khác của Diễn đàn Dân sự cũng không thoải mái trước quan điểm của
Dubcek. Havel nói: “Chủ nghĩa xã hội là một cụm từ đã mất hết ý nghĩa
tại đất nước chúng ta. Cứ nghe tới chủ nghĩa xã hội là tôi liên tưởng
đến những nhân vật kiểu Tổng Bí thư Jakes!”
Vừa dứt lời thì một thanh niên mặc quần
jeans áo thun đi lên sân khấu, nói nhỏ vào tai Havel và Dubcek, hai ông
nghe xong bèn nhìn nhau cười. Tin tức đã được loan đi là Tổng Bí thư
Jakes và toàn bộ hàng ngũ lãnh đạo của Đảng Cộng sản Tiệp Khắc đã từ
chức.
Tiếng hoan hô vỡ òa điếc cả tai. Ai đó
đưa ra một chai rượu Sekt. Dubcek ôm lấy Havel, và Havel nâng ly nói
“Nước Tiệp Khắc tự do muôn năm!” Họ uống một hơi cạn ly.
Không một ai trong phòng cầm được nước mắt.
Rocker và Thủ tướng
Các sĩ quan mật vụ StB cao cấp và thành phần ôn hòa trong giới lãnh đạo Đảng cũng tìm mọi cách để thương lượng với phe đối lập.
Thủ tướng Ladislav Adamec, 63 tuổi,
người nổi tiếng nhất trong những người cộng sản cấp tiến, chính là người
thương lượng với Havel để đưa ra cái kết cho chủ nghĩa cộng sản Tiệp
Khắc.
Họ biết mình không thể cứu vãn chế độ, thật ra họ cũng chưa từng tin tưởng chủ nghĩa mà họ đã rêu rao suốt bao nhiêu năm trời.
Có thể nói, Thủ tướng Adamec trước hết
là một người mê sự nghiệp, thứ hai là người hay hoài nghi, và thứ ba mới
là người cộng sản, mà không phải là kẻ ác. Ông và nhóm thân cận muốn tự
bảo vệ mình, nhất là khỏi bị trừng trị nếu phe đối lập lên nắm quyền.
Trước hết, những cuộc thương lượng diễn
ra trong bí mật. Adamec không muốn đồng nghiệp biết mình đang nói chuyện
với Diễn đàn Dân sự.
Havel cũng chỉ muốn công khai khi biết
mình đang thương lượng với đúng người cần gặp và chắc chắn hai bên có
thể đạt được thỏa thuận. Vì vậy, Havel dùng một người đại diện là nhạc
sĩ sáng tác Michael Kocab, một người bạn thân, đã gặp Adamec vài lần và
biết gia đình ông.
Kocab cao khẳng khiu, 35 tuổi, là ngôi
sao nhạc rock nổi tiếng nhất Tiệp Khắc. Kocab từ trước đến giờ tuy không
quá công khai đã bày tỏ thái độ chính trị, nhưng vẫn tìm được cách để
mọi người biết mình cảm nhận thế nào về chế độ. Ông đã khéo léo sống
trong vòng pháp luật và ngoài vòng lao lý.
Kocab kể: “Cả hai bên biết cần phải
thương lượng, nhưng đều muốn đưa ra những thỏa thuận cơ bản trước đã.”
Buổi gặp gỡ đầu tiên, trong vòng bí mật, diễn ra một ngày sau khi Diễn
đàn Dân sự ra đời ngày 20 tháng 11. Kocab kể tiếp: “Thật lạ lùng là
người ta cần đến một nhạc sĩ để bôi trơn cỗ máy thế này, nhưng đây là
Tiệp Khắc mà! Khi Havel biết những người cộng sản sẵn sàng thương lượng,
ông hiểu ngay thời của cộng sản đã hết rồi. Nhưng ông vẫn muốn biết họ
nghiêm túc đến đâu. Adamec rõ ràng là muốn tiếp tục giữ một vai trò nào
đó trong chính trị Tiệp Khắc, và việc nói chuyện với Havel là cách duy
nhất để Adamec đạt mục tiêu này.”
Kocab gặp kín nhóm cộng sản cấp tiến vài
lần. Ông sắp xếp để hai bên gặp chính thức vào chủ nhật 26 tháng 11, và
cuộc họp đã diễn ra với một nghi thức khá khôi hài: Havel và Adamec, cả
hai đều cười gượng gạo, ngồi đối diện nhau tại một chiếc bàn đông
người, trong căn phòng chật chội, đầy khói thuốc. Hai người đứng lên gần
như cùng lúc, với cùng suy nghĩ. Rồi Havel nói: “Chào ông, ta chưa gặp
nhau bao giờ, tôi tên Havel.” Adamec đáp: “Chưa, chưa bao giờ. Tên tôi
là Adamec.”
Vài ngày sau, thương lượng nghiêm túc về
việc chuyển giao quyền lực trong ôn hòa đã diễn ra, trong khi đám đông
khổng lồ vẫn tiếp tục chiếm ngự đường phố Praha.
Trong hai tuần tiếp theo, những người
cộng sản hứa sẽ tổ chức bầu cử tự do vào mùa xuân sắp tới. Họ cũng hủy
bỏ “vai trò lãnh đạo của Đảng” cũng như hầu hết các nguồn tài lực mình
nắm giữ, và Husak cũng từ chức Chủ tịch nước.
Adamec tìm cách vớt vát một vị trí nào
đó cho sự nghiệp của mình nhưng đã thất bại thảm hại. Vì đám đông đã trở
nên vô cùng lớn, các cuộc biểu tình được chuyển từ Quảng trường
Wenceslas tới Công viên Letna, ngay cạnh trung tâm thành phố.
Adamec xuất hiện ngay cuộc biểu tình đầu
tiên tại công viên, vào đêm trước khi các cuộc thương lượng bắt đầu.
Trước đó, ông đã tự thêu dệt mình như một nhà cải cách vĩ đại, vì vậy,
quần chúng hoan hô ông nhiệt liệt trước khi ông bắt đầu nói.
Câu đầu tiên, ông tuyên bố chính quyền
đã chấp nhận các yêu sách của Diễn đàn Dân sự, và ông được hoan hô tưng
bừng. Nhưng rồi ông bắt đầu “nhưng, nhị”, nói tới các các điều kiện này
kia. Trên thực tế thì ông không hề hứa hẹn điều gì, và như ngựa quen
đường cũ, ông bắt đầu dùng ngôn từ Mác-Lê khi diễn thuyết. Ngay lập tức,
ông bị quần chúng la ó phản đối kịch liệt, đến độ ông phải rời bục phát
biểu và được đưa đi ngay để bảo tồn tính mạng.
Khởi đầu mới
Mặc dù Havel không có vai trò gì chính
thức nhưng trên thực tế, thành phần chính quyền mới được công bố vào
ngày 7 tháng 12 là do ông lựa chọn.
Bộ trưởng Bộ Nội vụ là nhà bất đồng
chính kiến người Slovak, cũng là nhà vận động dân quyền, ông Jan
Carnogursky, công việc mới của ông là chỉ huy sở mật vụ, dù chỉ vài ngày
trước đó ông còn bị giam giữ ở ngay sở mật vụ.
Bác nhà báo kiêm bảo vệ Jiri Dienstbier thì được chọn làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao.
Vị trí Thủ tướng thuộc về Phó Thủ tướng
của chế độ cộng sản cũ, ông Marian Calfa. Havel giải thích rằng đất nước
Tiệp Khắc cần một số người có kinh nghiệm điều hành chính quyền, cũng
như cần một số trí thức. Havel nói “Calfa làm được việc” trong khi cộng
sự của Havel tỏ vẻ nghi ngại.
Havel dễ dàng đánh bại Dubcek để được
chọn vào ghế Tổng thống. Thực ra thì cũng chẳng có một cuộc đọ sức nào
đúng nghĩa giữa hai ông. Vì ngay từ đầu tháng 12, khi các chiến thuật
gia của Diễn đàn Dân sự bắt đầu tính toán đến ứng viên tiềm năng thì gần
như không có bất cứ tranh cãi hay bất đồng nào. Kể cả người theo phái
Trosky, Petr Uhl, và người Công giáo bảo thủ, Vaclav Benda, cũng đều nói
một điều như nhau, gần như cùng lúc: “Phải là Vaclav Havel thôi.”
Dubcek tuy được đông đảo quần chúng kính trọng, nhưng càng lúc càng có vẻ lỗi thời. Ông trở thành phát ngôn viên Quốc hội.
Có thể nói vui rằng Havel đã điều động
cuộc cách mạng, và cuộc chuyển giao quyền lực ngay sau đó, giống như
điều động một vở diễn lớn trên sân khấu chính trị.
Bản tiếng Việt © 2013 Phan Trinh & pro&contra
nguồn:http://www.procontra.asia/?p=1347
======================================================================
Chú ý: Nhấn vào
“nhận xét” ở cuối bài để xả stress
Sẽ
xóa những comment nói tục
Thinhoi001
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Chú ý: Điền vào “nhận xét” ở cuối bài để xả stress
Sẽ xóa những comment không phù hợp
Thinhoi001