DANH DỰ RANH GIỚI GIỮA ÔNG CHỦ VÀ NÔ TÀI
20/12/2013
Nguyễn Hoàng Đức
Những áng văn chương đồ sộ bất hủ
nhất là cuộc siêu vượt của nô tài lên ông chủ, cũng như cách
con người muốn khẳng định danh dự của mình, chẳng hạn như cuốn
tiểu thuyết Spartacus viết về một nô lệ của Đế quốc La Mã đã
vùng dậy, Donquixote của văn hào Cervantes viết về chàng hiệp
sĩ thôn quê đi tìm danh dự, “Vụ Kiện” của Kafka đi đòi công lý,
“Tội ác và trừng phạt” của Dostoievski đi tìm công bằng, hay
“Túm lều của bác Tôm”, hoặc “Không gia đình”… không thể kể hết
được.
Việt Nam
lâu nay chúng ta vẫn bảo, chúng ta chưa có tác phẩm xứng tầm
thời đại. Lý do chính hẳn phải là: văn học của chúng ta chưa
vươn lên tầm ông chủ, mà mới chỉ lẹt đẹt, lè tè, xó máy tầm
cán bộ “sáng cắp ô đi, tối cắp ô về”, hoặc nói thẳng không úp
mở vẫn đang còn ở mức con sen, thằng ở.
Đây là một đề tài hệ trọng, nên tôi
xin được nói thẳng theo cách khoa học, chứ chúng ta không thể
có khoa học theo lối quanh co úp mở. Chuyện ông chủ và đầy tớ
cũng nên hiểu theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Nghĩa đen thì
rất rõ ràng rằng đó là kẻ trên người dưới. Nhưng nghĩa bóng
là: có nhiều ông chủ như Hòa đại nhân ở Trung Quốc chẳng hạn,
tưởng là oai khi vừa ngồi ghế bô đại tiện vừa tiếp các quan
địa phương, nhưng kỳ thực là thứ tư duy đắc chí tiểu nhân. Ngay
cả Viên Thế Khải khi đã giữ chức Tổng thống Trung Hoa Dân quốc
mà vẫn giữ thói “cao sang” bằng cách vừa ngồi đại tiện vừa
có một quan chức đứng hầu bên cạnh. Thật tầm thường bé nhỏ.
Kết quả lúc cuối đời vợ chồng y còn đóng cửa tắt đèn để
mặc triều phục của vua và hoàng hậu. Không biết đó có phải
thứ “nô tài lại gạo”. Trong khi đó Napoleon xuất thân từ sơn
cùng thủy tận nơi đảo Corce xa xôi đã tiến về giữa Pairis hoa
lệ đăng quang Hoàng đế, Mandela người da đen đã cố gắng cả dăm
thập kỷ để biến mình thành Tổng thống da đen không những thế
còn nâng tất cả người da đen qua khỏi lằn ranh kỳ thị, Obama
cũng là một người da mầu đã trở thành Tổng thống của cường
quốc số một thế giới Hoa Kỳ cứu vãn mặc cảm cho người da
mầu châu Phi một lần cho tất cả… Trong mỗi người đều có phần
cao thượng là ông chủ, đều có phần thấp hèn là đầy tớ. Vì
thế khi bàn về ông chủ là bàn về tính tự giác, tự chủ, bản
lĩnh độc lập, tự do của mỗi người. Dù vậy, cái biểu hiện để
thể hiện ra ngoài vẫn được biểu tượng là ông chủ và đầy tớ.
Đấy là biểu tượng hiển nhiên của văn học và nghệ thuật.
Nói chung chỉ có ông chủ mới thể
hiện những gì cao thượng từ tư duy cho đến các hành động.
Người ta thấy các ông chủ ném găng thách đấu để bảo vệ danh
dự, chứ hiếm thấy các đầy tớ đòi ném găng. Người Việt có câu
“Miệng kẻ sang có gang có thép, đồ kẻ khó vừa nhọ vừa thâm”.
Nhà văn Pháp Standal có nói “kẻ ăn ở chế giễu ông chủ trong
nhà bếp, nhưng bắt chước ông chủ ở ngoài cuộc đời”. Tại sao
vậy? Vì mang mặc cảm của kẻ dưới, họ luôn tìm cách chế giễu
ông chủ trong bếp để hạ thấp ông chủ, nhưng khi bước ra đời,
hình ảnh của ông chủ vẫn khiến cho họ nghĩ như thế mới là cao
thượng và tốt đẹp hơn những gì họ có. Người phương Tây có
một phương ngôn bất thành văn “Ngữ pháp là học theo cách nói
của những nhà quí tộc”, tức là, cả xã hội sẽ học cách nói
theo những ông chủ quyền thế, giầu có, nhiều chữ, quí phái,
luôn tư duy cao thượng, vĩ mô, và biết trọng danh dự. Người Trung
Hoa, còn có cả một lý thuyết bàn về bậc quân tử và hạng
tiểu nhân. Nói chung người quân tử phải mang những đức tính tốt
đẹp như Trung, Hiếu, Lễ, Trí, Tín, thậm chí cả Bách đức,
trong khi đó đám tiểu nhân chỉ biểu hiện cho những gì bé nhỏ
thấp hèn.
Triết gia Arisote nói “Lý trí trên
cảm xúc, lý trí thống trị cảm xúc”, như vậy lý trí bao giờ
cũng lập trình, vạch kế hoạch vĩ mô, dẫn dắt, chế ngự, cũng
như thả bổng cảm xúc tung bay. Trong y học hiện đại người ta
phát hiện, ngay sau khi tinh trùng gặp trứng để hình thành thai
nhi, thì liền có hai tim thai hoạt động. Tim thai ở trên não, và
tim thai ở tim. Như vậy bộ não con người cũng như hệ điều hành
bao giờ cũng hình thành đầu tiên. Triết gia Platon mô hình hóa,
trong một nhà nước, thì:
1- Não tượng trưng cho tư duy, cũng là giới lãnh đạo.
2- Tim tượng trưng cho danh dự và lòng dũng cảm, cũng là giới chiến sĩ.
3- Dạ dầy thì cho ăn uống, cũng là giới sản xuất.
Còn cảm xúc thì không được xếp
hạng, vì nó tản mát và còn thua cả ba thứ trên. Đặc trưng của
não, cũng như những con người tư duy là ý thức suy nghĩ, người
Việt nói “một người lo bằng một kho người làm”, cụ thể hơn
là:
Ông cả ngồi trên sập vàng
Cả ăn, cả mặc lại càng cả lo
Thằng bếp ngồi dưới xó tro
Ít ăn, ít mặc, ít lo, ít làm.
“Miệng kẻ sang có gang có thép”,
tức là người cao quí uyên thâm thì ngôn ngữ hùng ngôn tráng
chí, lời nói như có nhiều binh đoàn trong đó, đặc biệt các
cuốn Kinh Sách được coi như “Đức Chúa Lời”, khi mở màn kiến
tạo vũ trụ bằng mệnh lệnh. Giống Đức Chúa Trời nói trong
Kinh Thánh “Cho dù cả vũ trụ qua đi, cũng không có một chấm
một phết nào của ta qua đi!”
Tất cả các sấm ngôn đều có sức mạnh chinh phục về lẽ phải và đạo đức!
Tất cả các quốc gia chỉ hình thành
sau khi có “Văn từ lập hiến, lập quốc” để tạo thành pháp
luật. Nếu không có hiến chương pháp luật này thì đất nước dù
đông đến mấy cũng chỉ là các sắc tộc bán khai.
Fauster của thi hào Goethe được người Đức gọi là “thánh kinh của văn học Đức”.
Như vậy, mà nhiều nhà thơ Việt Nam,
sau khi chỉ làm được ít thơ lẻ, thơ vụn, không có khả năng tạo
dựng kiến trúc cho tác phẩm đồ sộ liền ngang nhiên bảo “trường
ca không cần nhân vật”, như thế có tùy tiện không? Mà người
tùy tiện hết cỡ như vậy là gì? Đó có phải hạng kẻ dưới nói
năng càn quấy bất chấp lẽ phải?
Thêm nữa, nếu người ta chỉ làm được
những vần thơ dựa trên cảm xúc, thì rõ ràng đó là thứ được
chăng hay chớ thụ động của nô tài. Triết gia Platon đã nói rõ
điều này: sáng tác dựa trên cảm xúc, tức là dựa trên các
giác quan, giác quan đó lại tùy thuộc đối tượng bên ngoài như
mắt muốn nhìn ngũ sắc, tai nghe ngũ âm, mũi ngửi ngũ vị, tay
chạm vào cái sần sùi hay nhẵn nhụi… đó chỉ là sự phụ thuộc
vào đối tượng bên ngoài chứ không phải do ý chí chinh phục của
tinh thần.
Ở đời, cây nào ra trái ấy. Và cũng
có những mệnh đề, “không có con người nào được sinh ra từ một
bà mẹ vô sinh” hay “Người ta không thể cho cái mà mình không
có”, văn chương, nghệ thuật Việt Nam từ cổ chí kim nói chung
yếu ớt lèo tèo, không có kiến trúc lâu đài lớn, chỉ có các
chuồng chim, lều lán bé nhỏ, những bài thơ cảm xúc, những ca
khúc không cách gì rướn lên thành giao hưởng, đó là vì nó mới
chủ yếu dựa trên cảm xúc “tức cảnh sinh tình”, thiếu lập
trình của tư tưởng, mà chỉ là thứ cưỡi ngựa xem hoa phơn phớt
bên lề cuộc sống, rồi bạ đâu viết đó, khi nổi hứng lên thì
viết. Chúng ta nên rất ý thức điều này, bởi vì muốn có tác
phẩm lâu đài thì phải có kiến trúc của lý trí ông chủ, chứ
còn lèo lá mấy câu, khoe mẽ khôn khéo thiếu tư duy của “con sen,
thằng ở”, thì chúng ta mãi mãi không thể bước tới miền đất
sáng tạo vĩ mô.
Một tác phẩm lớn luôn cần tri thức
mênh mông, tư tưởng lớn, đề tài lớn, lòng yêu danh dự lớn, đạo
đức lớn, tình yêu lớn… vậy thì nếu các tác giả của chúng ta
chưa mấy đào luyện, lại chỉ đá mấy quả cầu cảm xúc bé nhỏ
trên cái sân thơ chưa đầy trang giấy trắng, thì liệu tác phẩm
đó có là thành phẩm mang những giá trị lớn của nhân sinh?!
Đặc tính của ông chủ, trước hết là tư duy, vì chỉ có cái đầu
mới xứng đáng làm ông chủ. Vậy thì trước khi sáng tạo chúng
ta nên nghĩ đến việc đầu tiên là “phải nghĩ”. Còn chớ nên biện
hộ cho vài mẩu thơ lẻ có cảm xúc đẹp. Cho dù chúng có đẹp
thì vẫn chỉ là “con ở” đẹp mà thôi!
NHĐ 20/12/2013
Tác giả gửi cho NTT blog
nguồn:http://nguyentuongthuy2012.wordpress.com/2013/12/20/danh-du%CC%A3-ranh-gioi-giu%CC%83a-ong-chu%CC%89-va-no-tai/
=======================================================================
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Chú ý: Điền vào “nhận xét” ở cuối bài để xả stress
Sẽ xóa những comment không phù hợp
Thinhoi001