Cà Mau có thể không còn trên bản đồ trong vài thập kỷ tới? 

Gia Minh, biên tập viên RFA, Bangkok
2013-07-21

Hàng ngàn người dân sống ven biển Cà Mau sẽ bị ảnh hưởng trước tiên bởi nước biển dâng, mặt đất lún (ảnh chụp tại cửa biển Hố Gùi, Cà Mau)

Photo Huynh Lam/thanh nien

Nghe bài này
Cà Mau, vùng đất cực nam của tổ quốc, lâu nay đã đi vào tâm thức của người Việt Nam qua hình ảnh đất nước kéo dài từ Ải Nam Quan đến Mũi Cà Mau. Người ta cũng từng được cho biết hằng năm lượng phù sa từ trên đổ về giúp cho vùng đất mũi này mở rộng thêm ra.
Tuy nhiên vừa qua, giới khoa học đưa ra một kịch bản đáng báo động là có thể trong vài thập niên tới, nếu những tác động bất lợi hiện nay như sụt lún… không được giải quyết, có thể vùng đất này sẽ biến mất.
Nguyên nhân của tình trạng dẫn đến cảnh báo đáng sợ đó là gì? Các biện pháp cần phải tiến hành ngay ra sao để tránh được tình trạng được tiên đoán trước như thế?
Đánh giá thực tế
Hội thảo trình bày kết quả dự án nghiên cứu giai đoạn 1 về sự sụt lún đất ở bán đảo Cà Mau diễn ra hồi ngày 17 tháng 6 vừa qua ở thành phố Cần Thơ.
Dự án vừa nói do Viện Địa Kỹ thuật Hoàng gia Na Uy triển khai thực hiện kể từ tháng 5 năm ngoái.
Thông tin từ hội thảo do các cơ quan truyền thông trong nước loan tải nói rằng thông qua nghiên cứu từ những dữ liệu thu thập được từ Bộ Nông Nghiệp-Phát triển Nông thôn Việt Nam kết hợp với những chuyến đi thực tế, Viện Địa Kỹ Thuật Hoàng gia Na Uy có kết luận rằng khu vực miền nam có thể bị sụt lún nghiêm trọng trên bề mặt do việc bơm nước ngầm liên tục. Trong số những tỉnh ở miền nam, Cà Mau là nơi có bề mặt chỉ cao hơn mực nước biển 1 mét thôi, do vậy sự sụt lún sẽ dẫn đến mất đất liên tục, hư hại rừng ngập mặn ven biển, cũng như khiến nước biển xâm thực mạnh vào hệ thống sông ngòi.
Viện Địa Kỹ thuật Hoàng gia Na Uy chỉ ra rằng từ những dữ liệu thu được từ vệ tinh, trong 20 năm qua bờ biển tỉnh Cà Mau bị thụt vào từ 100 mét đến 1,4 kilomet. Tại nhiều nơi ở Cà Mau, mức sụt lún qua đánh giá sơ bộ là từ 30 đến 70 centimet.

Trong số những tỉnh ở miền nam, Cà Mau là nơi có bề mặt chỉ cao hơn mực nước biển 1 mét thôi, do vậy sự sụt lún sẽ dẫn đến mất đất liên tục, hư hại rừng ngập mặn ven biển, cũng như khiến nước biển xâm thực mạnh vào hệ thống sông ngòi.

Truyền thông trong nước trích dẫn phát biểu của tiến sĩ Trần Tân Văn, Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Việt Nam tại Hà Nội cho rằng nguyên nhân của tình trạng sụt lún như thế là do khai thác quá mức nước ngầm.
Con số thống kê được nêu ra là tại Cà Mau hiện có hơn 100 ngàn giếng khoan. Nếu tính trung bình diện tích của tỉnh thì trong bán kính 1 cây số vuông có 20 giếng khoan. Mỗi giếng hằng ngày hút lên khoảng 370 ngàn mét khối nước.

Khoan giếng khai thác nước ngầm (minh họa)Source hanoimoi.vn

Một cư dân tại Cà Mau thừa nhận việc phải sử dụng nước giếng bơm khi mà chưa có nước máy dẫn vào nhà:
Nước uống- sinh hoạt giờ có ‘cây nước’ của Nhà Nước để xài; nếu không thì bơm nước cá nhân riêng.
Viện Địa Kỹ Thuật Hoàng gia Na uy cho biết thêm rằng tình trạng sụt lún xảy ra nghiêm trong nhất tại những nơi có đất sét mềm, dễ bị nén liên kết với tầng đất sâu hơn hoặc tầng sỏi…
Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, Viện phó Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu- Đại học Cần Thơ, cũng thừa nhận về hiện tượng được nêu ra và một số nhận định về nguyên nhân:
Tình trạng lún sụt ở bán đảo Cà Mau chúng tôi có ghi nhận hiện tượng mặt đất lún hơn so với những năm trước. Nhưng đó mới chỉ là những nghiên cứu ban đầu thôi. Chúng tôi chưa dám khẳng định mức độ lúc còn đang tiếp diễn ở mức độ nào, và thay đổi ra sao trong thời gian tới. Điều đó chúng tôi cũng đang tiếp tục theo dõi. Tuy nhiên hiện tượng lún đang xảy ra ở khá nhiều nơi ví dụ tại những nơi mà chúng tôi đi điều tra tại huyện Ngọc Hiển và Năm Căn ở Cà Mau, hầu hết các công trình đều có dấu hiệu lún xuống và nước ngập nhiều hơn so với trước đó.
Chúng tôi nghĩ có nhiều nguyên nhân, nhưng chưa biết nguyên nhân nào là chính và nguyên nhân nào là phụ. Vấn đề khai thác nước ngầm tại bán đảo Cà Mau trong những năm sau này có gia tăng lên. Khi lượng nước ngầm được hút từ dưới đất lên trên mặt làm cho lượng nước ngầm bị giảm xuống dẫn đến khả năng mặt đất bị lún xuống là điều chắc chắn. Thứ hai nữa khi những công trình xây dựng ngày càng được làm nhiều thêm cũng làm cho mặt đất bị lún xuống. Một yếu tố nữa mà người ta cũng nói đến là tình trạng nước biển dâng lên làm cho nhiều vùng bị ngập hơn so với trước. Nước biển dâng lên và mặt đất lún xuống làm cho diện tích ngập và độ sâu gia tăng.

Tình trạng lún sụt ở bán đảo Cà Mau chúng tôi có ghi nhận hiện tượng mặt đất lún hơn so với những năm trước. Nhưng đó mới chỉ là những nghiên cứu ban đầu thôi. Chúng tôi chưa dám khẳng định mức độ lúc còn đang tiếp diễn ở mức độ nào, và thay đổi ra sao trong thời gian tới

Tiến sĩ Lê Anh Tuấn

Nhưng bây giờ chưa biết cái nào lớn hơn và cái nào diễn ra nhanh hơn.

Vùng Khai Long, tỉnh Cà Mau trong khu vực hệ sinh thái rừng ngập mặn (với diện tích khoảng 230ha, thuộc ấp Khai Long, xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển) đang bị sóng biển tàn phá từng ngày. Source Đai Học An Giang (e-news)

Nghi vấn khoa học
Tuy nhiên trước những kết luận được nêu ra như thế, ông Nguyễn Xuân Hiền, Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy Lợi Miền Nam thì cho rằng viện của ông chưa hoàn toàn đồng ý với những kết quả được nêu ra:
Na Uy họ kết luận tình hình này không phải cho riêng Cà Mau mà cho cả vùng Đồng bằng Sông Cửu Long. Điều đó quan điểm của chúng tôi chưa nhất quán.
Ông Nguyễn Xuân Hiền giải thích;
Thực tế sụt giảm nguồn nước ngầm và lún là chắc chắn đang diễn ra. Nhưng mức độ từng vùng một thì khác; không thể lấy tỉnh Cà Mau để nói rằng sự ảnh hưởng cũng tại những vùng ven biển ở Đồng bằng Sông Cửu Long được.
Chỉ có Cà Mau là nơi sử dụng nước ngầm nhiều nhất thôi vì không có nguồn nước mặt từ Sông Hậu, Sông Mê Kong; chứ các tỉnh như Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng có nguồn nước từ sông Mê kong nên việc khai thác nước ngầm rất ít. Ví dụ như Bến Tre hầu như không khai thác nước ngầm mà sử dụng nước ngọt từ dự án ngọt hóa Bắc Bến Tre chuyển nước xuống dưới để nuôi trồng thủy sản cũng như cho dân sinh.
Riêng tiến sĩ Lê Anh Tuấn, dù có thừa nhận một số hiện tượng sụt lún, nhưng ông cho rằng khả năng biến mất của một vùng đất như thế không thể diễn ra sớm trong vài thập niên tới:

Thực tế sụt giảm nguồn nước ngầm và lún là chắc chắn đang diễn ra. Nhưng mức độ từng vùng một thì khác; không thể lấy tỉnh Cà Mau để nói rằng sự ảnh hưởng cũng tại những vùng ven biển ở Đồng bằng Sông Cửu Long được. Chỉ có Cà Mau là nơi sử dụng nước ngầm nhiều nhất thôi

Ông Nguyễn Xuân Hiền

Tôi không nghĩ sẽ biến mất mà chỉ làm giảm diện tích cư trú và canh tác của người dân. Còn chuyện biến mất nếu có cũng còn khá lâu. Theo tôi nghĩ, một khi mặt đất bị biến dạng như thế sẽ ảnh hưởng đến các công trình phía trên làm cho diện tích ngập gia tăng lên. Lúc đó người dân sống ở đó sẽ gặp khó khăn trong vấn đề cư trú và sản xuất nhiều hơn.

Giải pháp đề xuất

Dù đồng ý hay chưa nhất trí với những kết quả được trình bày tại hội thảo hồi ngày 17 tháng 6 vừa qua ở Cần Thơ, giới khoa học đều đưa ra những biện pháp cần phải tiến hành ngay để có thể hạn chế tác động bất lợi.

Viện Địa Kỹ thuật Hoàng gia Na Uy đưa ra khuyến cáo là chính phủ Việt Nam cần nhận thức đầy đủ vấn đề được nêu ra để có những kế hoạch thích ứng và kịp thời.

Trước mắt do sụt lún được cho là vì hoạt động bơm nước ngầm quá mức nên phải cho dừng ngay việc làm này. Tuy nhiên để có thể cung cấp nước sử dụng cho người dân cần phải đầu tư xây dựng những nhà máy lọc nước và hệ thống đường ống dẫn nước mới.

Tiến sĩ Lê Anh Tuấn đưa ra một số giải pháp:

Chúng tôi có đưa ra một số đề xuất: thứ nhất phải giảm việc sử dụng nước ngầm; khuyến cáo người dân ven biển không nên khai thác nước ngầm quá mức, rồi hạn chế khoan thêm nước ngầm.
Chúng tôi cũng có đề xuất việc mà những nước tiên tiến trên thế giới đã làm là ‘bổ cập lại nước ngầm’. Tức dùng nước mặt trong mùa lũ hoặc mùa mưa bơm ngược lại xuống nước ngầm để khôi phục làm tầng nước ngầm đó. Ví dụ bên Đức, Hà Lan, Úc người ta cũng làm như thế khá nhiều. Thế nhưng việc làm đó rất tốn kém và thứ nữa nước đưa xuống nước ngầm phải là nước sạch, không bị ô nhiễm để tránh tình trạng làm nước ngầm ô nhiễm đi.

Trước mắt do sụt lún được cho là vì hoạt động bơm nước ngầm quá mức nên phải cho dừng ngay việc làm này. Tuy nhiên để có thể cung cấp nước sử dụng cho người dân cần phải đầu tư xây dựng những nhà máy lọc nước và hệ thống đường ống dẫn nước mới

Chúng tôi đang tiếp tục giúp cho chính quyền địa phương và người dân thấy vấn đề để tăng nhận thức cho họ. Chúng tôi cũng vận động các tổ chức phi chính phủ, chính quyền và người dân cần lưu tâm đến vấn đề Mê kong nhiều hơn. Phải cảnh báo đến nguy cơ đập thủy điện trên thượng nguồn vì những đập đó sẽ làm thay đổi đặc điểm dòng chảy, thay đổi phù sa vì giữ phù sa khiến cho lượng về đồng bằng giảm đi.
Ông Nguyễn Xuân Hiền cũng có ý kiến về các biện pháp đối với tình hình được cho là sụt lún cũng như sạt lở bờ biển, nhất là ở Cà Mau như sau:
Chúng tôi đang tiến hành làm sao kiểm soát được xâm nhập mặn. Ví dụ Vùng Tứ Giác Long Xuyên chúng tôi đã xây dựng hệ thống cống và đê kiểm soát mặn vùng ven biển Tây. Như vậy mùa khô đóng lại giúp vừa ngăn được xâm nhập mặn, vừa chống được thất thoát nguồn nước ngọt chảy ra biển Tây. Như vậy có nguồn nước ngoạt để cấp cho vùng ven biển. Nhưng giải pháp công trình như thế kinh phí tương đối lớn. Hiện nay chúng tôi kết hợp giải pháp công trình và giải pháp phi công trình, để làm sao tối ưu hai giải pháp này mang lại hiệu quả kinh tế và phát triển bền vững cao hơn.
Biện pháp phi công trình thì tùy từng vùng mà áp dụng cho phù hợp. Ví dụ đối với những vùng ven biển ảnh hưởng xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng hơn, có thể thay đổi mùa vụ, thay đổi giống cây trồng phù hợp; ngay cả đưa ra những loại cây chịu ngập sâu hơn, chịu mặn cao hơn…Giải pháp mang tính tổng hợp; tùy từng vùng mà có những áp dụng cho phù hợp với điều kiện tự nhiên của vùng đó.
Thông tin cho biết sau giai đoạn một mà kết quả vừa được công bố tại hội thảo hôm ngày 17 tháng 6 vừa qua ở Cần Thơ, giai đoạn 2 của dự án do Viện Địa Kỹ thuật Na Uy thực hiện sẽ bao gồm tiến hành lập bản đồ địa chất của tỉnh Cà Mau, thực hiện chương trình giám sát sụt lún, phân tích chi tiết hơn về sụt lún dựa theo dữ liệu mới; thu thập và phân tích dữ liệu mực nước biển và hiện trạng biển; lập mô hình các trường hợp sóng dâng khi có bão do thay đổi gây nên.
Mục Khoa học- Môi trường kỳ này tạm dừng tại đây. Hẹn gặp lại quí thính giả và các bạn trong chương trình kỳ tới.
nguồn:http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/camau-pennisu-may-disap-07212013071443.html
======================================================================